Tình trạng gà bị hen khẹc (hoặc gà khò khè) từ lâu đã là một trong những mối lo ngại lớn nhất đối với người chăn nuôi gia cầm. Đây là một căn bệnh hô hấp phổ biến, dễ lây lan và thường khó phát hiện ở giai đoạn đầu. Bệnh hen khẹc không chỉ gây suy giảm sức khỏe của đàn gà mà còn dẫn đến thiệt hại kinh tế đáng kể do giảm năng suất thịt, trứng và tăng chi phí điều trị. Để khắc phục tình trạng gà bị hen khẹc nhanh chóng và hiệu quả, bà con cần nắm vững kiến thức chuyên biệt về căn bệnh này.
Bài viết dưới đây sẽ đi sâu vào nguyên nhân khoa học của bệnh (CRD), dấu hiệu nhận biết, đường lây truyền và cung cấp phác đồ điều trị, phòng ngừa chi tiết, giúp bà con nông dân có kỹ năng cần thiết để kiểm soát và tiêu diệt mầm bệnh kịp thời.
Bệnh hen khẹc (CRD) ở gà là gì?
Bệnh hen khẹc ở gà, theo thuật ngữ khoa học, là Bệnh Hô hấp Mãn tính (CRD – Chronic Respiratory Disease). Đây là một bệnh truyền nhiễm lây lan nhanh, đặc trưng bởi sự tổn thương và viêm nhiễm ở hệ thống hô hấp, đặc biệt là khí quản, phế quản và túi khí.
Theo Alo 789, CRD là một bệnh mãn tính và thường được xem là bệnh phức hợp (kế phát) khi kết hợp với các mầm bệnh khác như E.coli, Newcastle, hoặc IB (Viêm phế quản truyền nhiễm), khiến tình trạng bệnh trở nên nghiêm trọng và khó điều trị hơn rất nhiều.
Nguyên nhân khoa học gây nên bệnh hen khẹc
Nguyên nhân chính gây ra bệnh CRD là vi khuẩn Mycoplasma gallisepticum (MG). Đây là một loại vi khuẩn đặc biệt, có các đặc điểm sinh học quan trọng sau:
- Không có vách tế bào: Vì MG không có vách tế bào nên chúng không bị tiêu diệt bởi các loại kháng sinh có cơ chế tác động lên vách tế bào như Penicillin hay Ampicillin. Đây là lý do cần phải chọn kháng sinh đặc hiệu (như Doxycycline hoặc Tylosin).
- Sống nội bào: Vi khuẩn MG chủ yếu sống ký sinh trong niêm mạc cơ thể gà, trong niêm mạc có thể tồn tại 4-5 ngày. Đặc biệt, chúng có thể tồn tại trong lòng đỏ trứng gà con mới nở lên tới 18 ngày, là nguồn lây truyền dọc quan trọng.
- Độ bền ngoài môi trường: Ở ngoài cơ thể, MG thường chỉ sống được từ 1 đến 3 ngày.
Hầu hết các chất khử trùng mạnh đều có khả năng tiêu diệt vi khuẩn MG. Bà con có thể sử dụng các sản phẩm sát khuẩn chuồng trại hiệu quả như Biodine, Biosept BIO (chứa I-ốt hoặc Benzalkonium Chloride) để vệ sinh định kỳ.
Đường lây truyền và tiến triển của bệnh
Bệnh CRD có khả năng lây lan nhanh trong đàn và có thể ảnh hưởng đến gà ở mọi lứa tuổi (gà thịt, gà đẻ, gà giống). Thời gian ủ bệnh thường dao động từ 4 ngày đến 3 tuần, phụ thuộc vào sức khỏe của gà và điều kiện khí hậu.
Các con đường lây nhiễm chính
- Lây truyền dọc (Quan trọng nhất): Vi khuẩn MG có thể truyền từ gà bố mẹ sang trứng (qua buồng trứng và lòng đỏ), dẫn đến gà con nở ra đã mang mầm bệnh. Tỷ lệ truyền qua trứng có thể từ 10% đến 60%.
- Lây truyền ngang:
- Trực tiếp: Gà bệnh thải vi khuẩn ra ngoài không khí qua dịch tiết hô hấp (ho, khẹc) và lây sang gà khỏe.
- Gián tiếp: Qua các vật trung gian như dụng cụ chăn nuôi, thức ăn, nước uống bị ô nhiễm, hoặc qua giao phối.
Tỷ lệ mắc bệnh và tác động kinh tế
Ở giai đoạn đầu, tỷ lệ gà mắc bệnh có thể cao nhưng tỷ lệ chết thấp. Tuy nhiên, nếu bệnh CRD ghép với các bệnh khác như E.coli, Viêm Phế quản (IB), hoặc Newcastle (ND), tình trạng sẽ nặng lên và tỷ lệ tử vong có thể tăng cao.
- Gà thịt: Bệnh làm giảm trọng lượng và chất lượng thân thịt (thường gầy, ngực hình lưỡi liềm cao).
- Gà đẻ/Giống: Bệnh làm giảm sản lượng trứng đáng kể (vi khuẩn xâm nhập màng sinh dục và buồng trứng), đồng thời làm giảm khả năng ấp nở.
Vi khuẩn MG sau khi xâm nhập cơ thể (qua đường hô hấp hoặc sinh dục) sẽ di chuyển đến khí quản, túi khí, rồi xâm nhập bề mặt gan, tim, gây ra các bệnh tích quan trọng như viêm màng ngoài tim và viêm màng bao quanh gan (thể bã đậu).
Dấu hiệu lâm sàng và bệnh tích CRD
Các dấu hiệu lâm sàng của CRD thường không đặc trưng, dễ nhầm lẫn với các bệnh hô hấp khác (như IB, Laryngotracheitis), đòi hỏi sự quan sát kỹ lưỡng:
- Dấu hiệu hô hấp:
- Ho khẹc, lắc đầu (đặc biệt khi gà thức dậy hoặc ăn uống).
- Khó thở, há mồm thở (nhịp thở gấp gáp), thở rít.
- Dấu hiệu ở mắt:
- Chảy nước mắt (ban đầu ít, sau liên tục).
- Viêm kết mạc, nặng hơn có thể gây mù lòa.
- Dấu hiệu tổng quát:
- Gà ủ rũ, đứng hoặc nằm yên một chỗ, không di chuyển hay ăn uống như bình thường.
- Ăn ít, mệt mỏi, thể trạng gầy yếu.
Tổn thương tử thi (Bệnh tích)
Khi mổ khám những con gà chết do CRD, bà con sẽ thấy các bệnh tích điển hình:
- Hệ hô hấp: Chất nhầy, bã đậu trong khí quản và phế quản.
- Viêm túi khí: Túi khí dày, đục, chứa dịch bã đậu (fibrin), đây là bệnh tích quan trọng nhất.
- Nội tạng: Viêm màng bao tim (màng ngoài tim có lớp bã đậu màu vàng) và viêm màng bao gan (màng gan có bã đậu).
- Gan: Có thể bị sưng, chuyển màu xanh (đặc biệt khi có ghép với Thương Hàn hoặc E.coli).
Phác đồ điều trị bệnh hen khẹc (CRD) hiện đại
Việc điều trị CRD cần phải tuân thủ nghiêm ngặt phác đồ kéo dài từ 5 đến 7 ngày, kết hợp giữa kháng sinh đặc hiệu và các biện pháp chăm sóc bổ sung.
Lựa chọn Kháng sinh Đặc hiệu
Do vi khuẩn MG không có vách tế bào, bà con cần ưu tiên các kháng sinh thuộc nhóm Macrolides, Tetracyclines hoặc Aminoglycosides có khả năng thấm vào tế bào và tiêu diệt vi khuẩn hiệu quả. Các thành phần kháng sinh được khuyến nghị bao gồm:
- Doxycycline (Tetracycline thế hệ mới): Được xem là một trong những loại kháng sinh tốt nhất để điều trị Mycoplasma. Thường dùng phối hợp với Tylosin.
- Tylosin (Macrolide): Kháng sinh chuyên biệt trị Mycoplasma. Có thể dùng đơn thuần hoặc kết hợp với Doxycycline để tăng hiệu quả (Tylosin + Doxycycline).
- Lincomycin + Spectinomycin: Thuốc kết hợp (dạng nước hoặc tiêm) rất tốt, đặc biệt là lựa chọn tối ưu cho gà mái đang đẻ trứng vì ít ảnh hưởng đến sản lượng trứng.
- Chlortetracycline (Tetracycline): Tương tự, hiệu quả trong điều trị Mycoplasma.
- Kết hợp trị nhiễm khuẩn thứ cấp: Nếu gà có biểu hiện E.coli hoặc nhiễm khuẩn nặng khác, có thể dùng thêm Amoxicillin + Axit Clavulanic hoặc các kháng sinh như Florfenicol, Norfloxacin để điều trị nhiễm khuẩn thứ cấp.
Cách sử dụng: Có thể dùng thuốc dạng uống pha nước, trộn thức ăn. Đối với gà bệnh nặng, tiêm bắp là phương pháp hiệu quả nhất để đảm bảo liều lượng kháng sinh đi vào cơ thể.
Các biện pháp chăm sóc và hỗ trợ bổ sung
Song song với việc dùng kháng sinh, các biện pháp hỗ trợ giúp gà hồi phục nhanh hơn và phòng bệnh tái lại:
- Tăng cường đề kháng: Bổ sung Vitamin tổng hợp (A, D, E, B Complex) và Điện giải (Glucose C) vào nước uống để nâng cao sức khỏe, giảm căng thẳng. Cho gà uống nước ép tỏi hoặc giấm táo để tăng đề kháng tự nhiên.
- Quản lý căng thẳng: Giảm căng thẳng (stress) trong đàn. Nếu là gà đẻ, có thể tạm thời giảm sản lượng trứng để tập trung năng lượng vào việc hồi phục.
- Tách đàn: Tách riêng những con gà bị bệnh nặng hoặc có dấu hiệu lâm sàng rõ ràng sang khu vực điều trị riêng biệt để hạn chế lây lan.
- Điều trị ký sinh trùng: Theo kinh nghiệm, gà bị hen khẹc thường dễ mắc các bệnh ký sinh trùng. Bà con nên tẩy giun cho những con gà bị bệnh và cả đàn.
Mẹo dân gian hỗ trợ: Có thể sử dụng các loại cây như húng quế, cỏ ba lá, thì là, rau kinh giới (nghiền nhỏ, trộn thức ăn) hoặc xoa bóp nhẹ nhàng cổ họng gà và cho uống nước pha dầu ô liu để giảm triệu chứng khẹc.
Cách phòng chống bệnh hen khẹc ở gà
Phòng bệnh luôn là giải pháp tiết kiệm và hiệu quả nhất trong chăn nuôi. Để phòng chống bệnh hen khẹc, bà con cần chú trọng vào vệ sinh, môi trường và ánh sáng. Cụ thể được những người quan tâm đá gà Alo789 tổng hợp:
Kiểm soát vệ sinh chuồng trại nghiêm ngặt
- Môi trường sống: Chuồng trại phải luôn đảm bảo khô ráo, thoáng mát và có ánh nắng mặt trời chiếu vào hàng ngày. Môi trường ẩm ướt là điều kiện lý tưởng cho Mycoplasma và các vi khuẩn gây bệnh khác phát triển.
- Vệ sinh định kỳ: Nền chuồng, máng ăn, máng uống phải được rửa và thay chất độn thường xuyên. Tránh để máng ăn, máng uống bị nấm mốc hoặc nhiễm bẩn.
- Sát trùng: Dùng các sản phẩm sát khuẩn được khuyến nghị (như Biodine) để phun sát trùng chuồng trại định kỳ, ít nhất 1-2 lần/tuần.
Tận dụng ánh sáng mặt trời
Ánh nắng mặt trời buổi sáng rất quan trọng.
- Thiết kế chuồng: Nên thiết kế chuồng trại sao cho có ánh sáng tự nhiên chiếu thẳng vào nền chuồng.
- Tắm nắng: Nếu chuồng ít ánh sáng, bà con nên lùa gà ra khu vực có ánh sáng mặt trời để gà tắm nắng. Ánh nắng không chỉ giúp tăng cường sức khỏe, tổng hợp Vitamin D mà còn có tác dụng sát khuẩn tự nhiên, tiêu diệt bớt các mầm bệnh và nấm mốc.
Việc khắc phục tình trạng gà bị hen khẹc đòi hỏi sự kiên trì trong điều trị và phòng bệnh. Bà con cần lưu ý rằng, mặc dù đã chữa khỏi, gà vẫn có thể mang mầm bệnh và tái phát nếu điều kiện môi trường không được cải thiện.
Lưu ý: Mọi thông tin về thuốc và liều lượng cần được tham vấn ý kiến của Bác sĩ Thú y chuyên nghiệp để phù hợp nhất với tình trạng và lứa tuổi của đàn gà nhà bạn.
Trên đây là thông tin về gà bị hen khẹc. Bằng cách áp dụng đúng phác đồ và các biện pháp vệ sinh phòng bệnh, bà con sẽ làm chủ được tình hình chăn nuôi và đảm bảo đàn gà luôn khỏe mạnh, cho năng suất cao.
